Deze factsheet geeft inzicht in de geneeskundige geestelijke gezondheidszorg (ggz). De geneeskundige ggz is het deel van de ggz dat binnen de zorgverzekeringswet (Zvw) wordt vergoed. Daarnaast geeft deze factsheet ook informatie over andere zorg die te maken heeft met de ggz, zoals praktijkondersteuners ggz bij de huisartsen en de langdurige zorg.
In 2022 is het zorgprestatiemodel (ZPM) ingevoerd voor de geneeskundige ggz. Het ZPM is een nieuwe manier waarop de geneeskundige ggz betaald wordt.
Factsheet GGZ
Deel dit bericht via
Jaarlijks meer geld voor de geneeskundige ggz
In de rijksbegroting zet het ministerie van VWS ieder jaar een bedrag opzij als macrokader geneeskundige ggz. Voor het jaar 2024 is in 2023 een bedrag opgenomen van 5,3 miljard, inclusief 350 miljoen groei door inflatie. De macrokader-grafiek laat de begrote cijfers zien, vlak voor het betreffende jaar is ingegaan.
De verantwoorde kosten, oftewel de kosten die door zorgverzekeraars zijn vergoed, kunnen afwijken van het macrokader. Dat is in de grafiek ook zichtbaar. In het algemeen wordt het initiële macrokader in latere jaren bijgesteld op basis van nieuwe inzichten. Zo is in 2025 de begroting voor 2024 nog verhoogd met 200 miljoen - naar 5,5 miljard - in lijn met de verantwoorde zorgkosten.
In de tweede grafiek is de ontwikkeling van de zorgkosten weergegeven, en hoeveel daarvan door gestegen lonen en prijzen komt. Het jaar 2016 is als basis (index = 100) genomen. De zorgkosten zijn in de periode 2016-2024 met 63% gestegen (waarbij 2024 nog een raming is). Daarvan wordt 38% verklaard door prijsindexatie.
De zorgkosten zijn in 2021 lager dan in andere jaren. Dit komt door de overgang naar het zorgprestatiemodel, waardoor er eenmalig minder zorg in het jaar 2021 meegeteld is.
1,5 miljoen mensen ontvangen geestelijke gezondheidszorg
In 2023 zijn er ruim 1,5 miljoen mensen die vanwege psychische klachten zorg ontvangen.
949 duizend mensen werden in 2023 in de geneeskundige ggz behandeld. Het aantal is in 2022 wat lager dan in de andere getoonde jaren.
Binnen de huisartsenzorg bestaan verschillende prestaties die te maken hebben met de ggz - en ggz in de prestatieomschrijving hebben. De meest voorkomende zijn afspraken met de praktijkondersteuner ggz. Het aantal mensen dat ggz gerelateerde zorg bij de huisarts krijgt is gegroeid naar 734 duizend in 2023. Daarvan gaan 170 duizend mensen in datzelfde jaar ook naar de geneeskundige ggz.
30 duizend mensen krijgen zorg die valt onder de wet langdurige zorg. Het gaat om 3 duizend mensen die langer dan 3 jaar behandeld worden met langdurige opname binnen een instelling (ggz behandeling) en 28 duizend mensen vallen onder 'ggz wonen'. Bijna 1.000 mensen hebben in 2023 beide vormen van zorg gehad. Ggz wonen valt vanaf 2021 binnen de wet langdurige zorg.
Er werken 4.800 zorgaanbieders in de geneeskundige ggz
Er zijn in 2023 ongeveer 4.800 zorgaanbieders die zorg declareren binnen de geneeskundige ggz: 600 vaak grote instellingen en 4.200 vrijgevestigde praktijken. Er zijn 400 praktijken van psychiaters en 3.800 van andere psychologische zorgverleners.
De 600 instellingen behandelen samen 77% van de patiënten en maken 93% van de ggz-kosten. De meeste patiënten krijgen zorg van 1 zorgaanbieder. Ongeveer 12% krijgt zorg van 2 of meer organisaties in hetzelfde jaar.
Een andere manier om zorgaanbieders te tellen is via het ‘kwaliteitsstatuut ggz’. Een zorgaanbieder heeft deze nodig om in de ggz te kunnen werken. Er zijn ongeveer 600 instellingen met een kwaliteitsstatuut. Daarnaast zijn er 500 psychiaters en 5.500 psychologische zorgverleners als regiebehandelaar met een kwaliteitsstatuut bij een kleinere praktijk.
Diagnosegroep depressie komt het meest voor
In het zorgprestatiemodel worden patiënten ingedeeld in verschillende patiëntgroepen. Binnen de basis ggz, voor niet complexe problematiek, zijn er 4 groepen: kort, middel, intensieve en chronische zorg. Van deze mensen is geen diagnose bij Vektis bekend.
Voor complexere problematiek worden patiënten ingedeeld naar diagnosegroepen, zoals depressieve stemmingsstoornis of angststoornis. De namen van de diagnoses zijn afgekort in de grafiek. De complete namen van de diagnoses staan wel in de download Excel.
In de grafiek is te zien hoeveel patiënten in elke patiëntgroep zitten in 2023. 28% van alle patiënten wordt binnen de basis ggz behandeld. De diagnosegroepen depressie en trauma komen het meeste voor.
Zorgvraagtype
Met de invoering van het zorgprestatiemodel is ook de zorgvraagtypering ingevoerd. Dit is een methode om de zorgvraag en de problematiek van de patiënt te duiden. Er zijn 3 hoofdgroepen omschreven in deze uitgebreide beschrijving van de zorgvraagtypen: "X - Psychische aandoening", "Y - Psychotische stoornissen" en "Z - Cognitieve stoornissen".
In 2023 is 91% van de patiënten ingedeeld in de hoofdgroep "X - Psychische aandoening". Dit zijn vooral mensen met de meest voorkomende aandoeningen (common mental disorders). Van de patiënten valt 7% in groep "Y - Psychotische stoornissen", zoals schizofrenie en 2% in de groep "Z - Cognitieve stoornissen", dit zijn vaak mensen met een vorm van dementie.
De meest voorkomende zorgvraagtypen vallen binnen de groep "X - Psychische aandoening". Dit zijn "matige problematiek" (ZT03), "aanhoudend en/of zeer beperkend" (ZT07) en "ernstige problematiek" (ZT04).
Zie het bestand Data_en_toelichting_factsheet.xlsx voor de beknopte omschrijving en de aantallen van alle zorgvraagtypen.
Verblijf in de ggz
Behandeling in de ggz gaat soms samen met opname. In 2023 zijn er 949 duizend mensen in de ggz behandeld, waarvan 5,1% (48 duizend) ook tenminste 1 dag opgenomen is. Mensen kunnen kort of langdurig opgenomen zijn. Dit kan in meerdere periodes zijn geweest. In 2023 was het gemiddeld 55 verblijfsdagen.
2,0 miljard euro (41%) wordt besteed aan de groep mensen met verblijf. Het verblijf zelf kost 1,1 miljard euro, de rest is voor behandeling. De gemiddelde zorgkosten in 2023 voor mensen met opname zijn dus hoger (42 duizend euro) dan voor mensen die niet opgemomen zijn (3,2 duizend euro).
Er zijn ongeveer 100 instellingen die mensen opnemen tijdens de behandeling.
In de tweede grafiek staan de verblijfsdagen in de geneeskundige ggz. Deze kan variëren van lichte verzorgingsgraad (A) tot zeer intensieve verzorgingsgraad (G) en high intensive care (H). Een kleine groep patiënten zit in de groep verblijf met rechtvaardigingsgrond (VMR). Dit zijn patiënten die geen zorg meer nodig hebben in de instelling, maar nog nergens anders naartoe kunnen.
Bij 3,7% van de verblijfsdagen binnen de zorgverzekeringswet (Zvw) gaat het om bedden met beveiliging.
In deze cijfers hebben we alleen gekeken naar de zorg binnen de zorgverzekeringswet. Als mensen langer dan 3 jaar achter elkaar opgenomen zijn voor hun behandeling, dan gaat de zorg over naar de langdurige ggz (ggz-B - behandeling). Vanaf 2021 is de langdurige ggz ook opengesteld voor mensen die door hun psychische situatie niet meer zelfstandig kunnen wonen (ggz-W - wonen).
Omvang niet gecontracteerde zorg
Zorgverzekeraars kopen zorg in voor hun verzekerden, zodat er afspraken gemaakt worden over o.a. de hoeveelheid zorg, de tarieven en de kwaliteit van de zorg. Daardoor weten verzekerden, zorgaanbieders en zorgverzekeraars wat ze van elkaar kunnen verwachten. Zorgverzekeraars en zorgaanbieders sluiten niet altijd een contract met elkaar. Dit kan verschillende redenen hebben. In het integrale zorgakkoord is afgesproken om zorgcontractering te stimuleren.
In de eerste 5 maanden van 2024 schatten we - voorlopig - het aandeel niet gecontracteerde zorg op 7,5% van de totale zorgkosten. Dit is gebaseerd op cijfers van een aantal zorgverzekeraars die samen ruim de helft van de markt vertegenwoordigen.
De meeste ggz-instellingen met verblijf zijn gecontracteerd: 99% van alle verblijfsdagen valt onder gecontracteerde zorg. Bij consulten is 91% gecontracteerd, en bij overige prestaties (hier valt ook acute ggz onder) is dat 96%.
Vektis onderzoek over de periode 2016-2019 liet een stijging van het aandeel niet gecontracteerde zorg zien van 6,3% naar 8,0% van de zorgkosten. Over de periode 2020-2023 heeft Vektis geen inzichten over de contracteringsgraad beschikbaar.
EPA
Binnen de ggz bestaat een groep patiënten met ernstige psychische aandoeningen (EPA). Deze EPA-patiënten hebben vaak langdurig zorg, begeleiding en ondersteuning vanuit verschillende domeinen nodig. Dat moet goed op elkaar worden afgestemd, vaak vanuit multidisciplaire of outreachende teams. De zorg die de EPA-groep ontvangt wordt bekostigd door gemeentes, zorgkantoren én zorgverzekeraars.
Tot en met 2021 werden mensen gerekend tot de EPA-groep als ze drie jaar in zorg waren, behandeld zijn voor een psychotische stoornis, langer dan 1 jaar opgenomen waren binnen de ggz of bepaalde ggz-gerelateerde medicatie ontvingen. Dat leidde tot een aantal van meer dan 200 duizend mensen.
Na invoering van het zorgprestatiemodel, vanaf 2022, hebben EPA-experts nagedacht over nieuwe criteria voor de afbakening van EPA-patiënten. Er is onder andere een criterium voor multidisciplinaire of outreachende zorg toegevoegd. Door de nieuwe criteria is het aantal mensen dat als EPA wordt gezien gedaald tot 59 duizend in 2023. Meer details zijn te vinden in de factsheet EPA - zorgprestatiemodel.
Meer lezen?
Meer informatie over het ZPM is te vinden op www.zorgprestatiemodel.nl. Daar staat ook deze beschrijving en handleiding over zorgvraagtypering.
Voor meer informatie over de uitgaven voor de Zvw per gemeente, kijk ook eens naar de open databestanden van Vektis.
Het onderzoek naar niet gecontracteerde ggz over periode 2016-2019 staat hier.
Vragen of suggesties naar aanleiding van deze factsheet? Mail mgf@vektis.nl.
Deze factsheet is aangepast: 13 december 2024.
